در این راستا، امام صادق علیه السلام یکی از مهم‌ترین ارکان شیعه و بنیانگذار علوم مختلف مورد نیاز جامعة بشری می‌باشد. دانش پزشکی، کلام، فلسفه، تربیت، اخلاق، عرفان، حدیث، فقه، تفسیر، شیمی، تشریح، روان‌شناسی، حیوان‌شناسی، لغت، ادبیات، سیاست و حکومت، از جمله دانشهایی هستند که پیشوای ششم به مشتاقان معارف آموخته است.
گزارشهای متعددی در دست است که امام صادق علیه السلام شاگردان خود را بر حسب استعدادشان به تبحر در رشته‌های مختلف دانش هدایت می‌کرد. «توحید مفضل» که امروزه مشتاقان دانش جعفری به آن دست‌رسی دارند، نمونة روشن از احاطة آن حضرت به علوم گوناگون می‌باشد و اساساً این اثر همانند یک معجزة علمی برای جهان تشنة علم و صنعت به حساب می‌آید.
از میان هزاران روایتی که از امام صادق علیه السلام به ما رسیده است به این سخن از آن بزرگوار بسنده می کنیم که: مَعاشِرَ الشیعةِ! کُونوا لَنا زَینا وَ لا تَکونوا عَلَینا شَینا، قولوا لِلنّاسِ حُسْنا، واحْفَظوا ألْسِنَتَکُمْ وَکُفُّوها عَنِ الفُضولِ وقَبیحِ القَوْلِ (الأمالی، شیخ صدوق، ص 400) ای گروه شیعه! زینت ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما، با مردم نیکو سخن بگویید، و زبانتان را حفظ کنید و آن را از زیاده روی و زشت گویی بازدارید.
اهمیت این کلام نورانی از آن جهت است که افزون بر اظهار تشیع و ولایت اهل بیت علیهم السلام، عمل به وظایف دینی و ترک گناهان مورد تأکید و سفارش معصومین علیهم السلام قرار گرفته است. به همین خاطر است که امام صادق علیه السلام در کلامی می فرماید: سلام مرا به هر کس که پیرو ماست و به گفته‌های ما گوش می‌کند، ابلاغ کن و از طرف من بگو: أوصیکُمْ بِتَقْوی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَالْوَرَعِ فی دینِکُمْ وَالإجْتِهادِ لِلّهِ وَصِدْقِ الْحَدیث، وأداءِ الأمانَةِ وَطولِ السُّجودِ وَحُسْنِ الجَوارِ... فَإنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ إذا وَرَعَ فی دینِه وَصَدَقَ الْحَدیثَ وَأدّی الأمانَةَ، وَحَسَّنَ خُلْقَهُ مَعَ النّاسِ، قیلَ: هذا جَعْفَری، فَیسُرُّنی ذلک وَیدْخُلُ عَلَی مِنْهُ السُّرورُ، وقیلَ هذا أدَبُ جعفَرٍ علیه السلام وَإذا کانَ عَلی غَیرِ ذلک دَخَلَ عَلَی بَلائُه وَقیلَ هذا أدَبُ جَعْفَرٍ؛ (الکافی، (چاپ الإسلامیة)، ج2، ص 636) من شما را به تقوای الهی و پرهیزکاری در دینتان، و تلاش و کوشش در راه خدا، و راستگویی و امانت داری، و سجده‌های طولانی و نیکو همسایه داری و... سفارش می‌کنم؛ زیرا هر گاه کسی از شما در دینش تقوا و ورع داشته باشد و راست بگوید و امانت را رد کند و اخلاقش را با مردم نیکو گرداند، مردم می‌گویند: «این شخص، پیرو جعفر است» و این، مرا شادمان مىکند و از این رهگذر، سرورى به من دست مىدهد، و گفته می شود: «این، تربیت شده جعفر است». اما اگر جز این باشد، گرفتارى و ننگ آن بر من وارد آید و گفته شود: «این، ادب یافته جعفر است!».
یکی از یاران امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که در حال طواف بودم که یکى از دوستان از من دو دینار قرض خواست. گفتم: بنشین تا طوافم را تمام کنم. پنج دور طواف را انجام داده بودم و در دور ششم بودم که امام صادق علیه‌السلام به من تکیه کرد و دستش را روى شانه من نهاد. من دور هفتم را نیز تمام کردم. ولی برای آنکه با امام همراهی کرده باشم که دستش را از شانه من بر ندارد همچنان به طواف ادامه دادم. در این بین، هر بار به آن مرد - که به انتظار من نشسته بود و امام را نمی‌شناخت- می‌رسیدیم به من اشاره می‌کرد و فکر می‌کرد که من درخواست او را فراموش کرده‌ام.
امام صادق علیه‌السلام که متوجه اشاره او شد به من فرمود: «این مرد که اشاره می‌کند چه کاری با تو دارد؟» گفتم: قربانت گردم چشم به راه است تا طواف من تمام شود و نزد او بروم و خواسته‌اش را انجام دهم ولی خواستم همراه شما باشم. آن حضرت فرمود: «من را رها کن و به نزد او برو».
این جریان گذشت. روز بعد نزد آن حضرت رفتم و ایشان در حال گفتگو با یاران و اصحاب خود بود. همین که من را دید سخن خود را قطع کرده فرمود: لأَنْ أَسْعَى مَعَ أَخٍ لِی فِی حَاجَةٍ حَتَّى تُقْضَى أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُعْتِقَ أَلْفَ نَسَمَةٍ وَ أَحْمِلَ عَلَى أَلْفِ فَرَسٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ مُسْرَجَةٍ مُلْجَمَةٍ؛ (بحارالأنوار، ج71، ص 315) اگر تلاش کنم حاجت برادر دینی خودم را بر آورم نزد من محبوب‌تر از این است که هزار بنده آزاد کنم و هزار اسب را با زین و لگام در راه خدا به جبهه جنگ روانه نمایم.
حجت‌الاسلام دکتر فجری
معاون فرهنگی و امور آموزشی و پژوهشی
حوزه نمایندگی ولی فقیه در هلال احمر